Зертхана міндеті

ЖИТС орталығының зертханасы қандай міндеттерді орындайды?

  Зертхананың функциясына келесі негізгі міндеттер кіреді:

• АИТВ-инфекциясының диагностикасы;
• АИТВ-мен өмір сүретін адамдарға берілетін емдеу тиімділігін бақылау (мониторинг) (АӨА );
• АИТВ-ның дәрілік тұрақтылығын диагностикалау.

АИТВ-инфекциясының диагностикасы - әртүрлі диагностикалық тест-жүйелер мен әдістерді қолдана отырып, зертханалық тесттер сериясын қамтитын процесс.  Тесттер сериясын жүргізу қажеттілігі, ең алдымен, бүгінгі күні жұқтырған науқастарды жұқтырмаған адамдардан дәл бөлуге кепілдік беретін идеалды әдістің жоқтығына байланысты. Барынша сенімді деректерге бірнеше тест (әдістер) комбинациясымен қол жеткізіледі, олардың бірі АИТВ жұқтырған пациенттерді жақсы анықтаса, басқалары-жұқтырмағандарды жақсы көрсетеді. Бірінші кезеңде зертханалар соңғы (төртінші) буынның ең сезімтал сынақ жүйелерін пайдаланады. Бұл тест-жүйелерді пайдаланған кезде жалған теріс нәтиженің ықтималдығы өте төмен, сондықтан теріс нәтиже алған кезде ЖИТС орталығы дереу «АИТВ-ға антиденелер анықталмады» деген қорытынды береді.

Дегенмен, оң нәтиже АИТВ-инфекциясының абсолютті дәл дәлелі болып табылмайды. Қазақстанда АИТВ-инфекциясының жалпы таралу деңгейі айтарлықтай төмен (<0,05%). Жалпы популяцияда АИТВ-инфекциясын жұқтырған науқасты анықтау ықтималдығы жалған оң нәтиже алу ықтималдығынан аз (рұқсат етілген шек 2%). Сондықтан оң нәтиже растауды қажет етеді. Осы мақсатта ЖИТС орталығының зертханалары жалған оң нәтижелерден шынайы оң нәтижелерді «шығаруға» мүмкіндік беретін қосымша сынақтар жүргізеді. Соңғы кезеңде оң нәтижелердің максималды сенімділігіне кепілдік беретін иммуноблот сынағы қолданылады Осы нәтижеге сүйене отырып, дәрігерлер науқаста АИТВ инфекциясы бар-жоғы туралы соңғы қорытынды жасай алады.

Антиретровирустық терапия тиімділігінің мониторингі. Қазақстанда АИТВ-мен өмір сүретін адамдар антиретровирустық терапия (АРТ) түрінде тегін ем алады. АРТ тиімділігі бірқатар факторларға байланысты: дәрілік препараттарды қабылдау режимін сақтау, вирустың қандай да бір препаратқа алғашқы тұрақтылығы немесе мутантты тұрақты формалардың пайда болу жылдамдығы. Сондықтан, АРТ алатын барлық ТЖЗ облыстық және қалалық ЖИТС орталықтарының зертханаларында АИТВ РНК-ның сандық анықтауына (вирустық жүктеме) және CD4+/CD8+ Т-лимфоциттер деңгейін сандық анықтауға үнемі тексеруден өтеді.

Вирусты жүктемелерге арналған тест дәрі-дәрмектердің вирустың көбеюін қаншалықты төмендетіп жатқанын анықтауға мүмкіндік береді. Ал CD4+ / CD8+ Т-лимфоциттер тест пациенттің иммунитетінің жағдайын көрсетеді. Егер вирустық жүктеме төмен деңгейде болса, ал CD4+жасушалар саны өссе, онда таңдалған емдеу схемасы тиімді. Егер жоқ болса, тиісті түзетулер енгізу қажет.

АИТВ дәріге төзімділігінің диагностикасы. АИТВ-ны емдеудің кең ауқымды бағдарламасын енгізу кезінде АИТВ-ның дәріге төзімділігі сөзсіз қиындық тудырады. Терапия тиімсіз және бұл емделушінің емделуге бейімділігіне қатысы жоқ жағдайларда ЖИТС орталығы вирустың мутантты түрлерін анықтау және генотиптеу бойынша зерттеулер жүргізеді.  Бұл зерттеулер вирустың көбеюін баса алмайтынын анықтауға және осылайша емдеу сызбасын түзетуге мүмкіндік береді.

2. Иммуноблот дегеніміз не және неге біз оның оң нәтижесіне сене аламыз?

Адамның иммун тапшылығы вирусы бірқатар ақуыздардан (антигендерден) тұрады, олардың әрқайсысына инфекцияланған пациентте арнайы антиденелер түзіледі. Алғашқы кезеңдерде (ИФТ, ИХЛА, экспресс-тесттер) орындалатын тесттерге қарағанда иммуноблот пациентте АИТВ-ның нақты қандай антигендеріне антиденелер бар екенін анықтай алады.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДҰ) критерийлеріне сәйкес, оң нәтиже вирустың үш беткі белоктарының (gp) кем дегенде екеуіне антиденелерді анықтау арқылы белгіленуі мүмкін. Сондықтан иммуноблотты қолдану жалған оң нәтижелердің ықтималдығын азайтады.

Иммуноблот үлгісі

GP160, gp120, gp41, p66, p24, p17 – вирус ақуыздары. Тест-жолақта қараңғы көлденең сызықтың пайда болуы пациенттің ағзасында осы белокқа антиденелердің болуын куәландырады.

Иммуноблоттың екі түрі бар. Біріншісі, Western Blot деп аталатын, жасуша мәдениетінде өсірілген нақты, бірақ бұрын жойылған вирустардың ақуыздарынан өндіріледі. Western Blot-тың артықшылығы, онда АИТВ-ның барлық ақуыздары бар, және біз пациенттің ағзасында ерекше антиденелерді генерациялау процесінің толық көрінісін көре аламыз. Алайда, қымбат мәдениетті пайдалану осы тест бағасына әсер етеді. Иммуноблоттың екінші түрі - сызықтық иммундық тест, растайтын талдауды арзандату мақсатында әзірленді. Сызықтық иммундық тестерде рекомбинантты (жасанды құрылған) ақуыздар қолданылады. Бұл түрдегі тестерде бірқатар АИТВ ақуыздары бар болғандықтан, біз фрагментті суретті аламыз. Мысалы, сызықтық иммундық тестерде gp160 ақуызы жоқ-үш беттік белоктың бірі, олардың негізінде соңғы шешім шығарылады, бұл тест ақпаратты аз етеді. Сондықтан Western Blot қазіргі таңда АИТВ-инфекциясының диагнозын растау үшін "алтын стандарт" болып қала береді.

3. Иммуноблоттың теріс нәтижелері қаншалықты сенімді?

Сезімталдықтың жетіспегеніне байланысты (ИФА, ICLAA немесе экспресс-тесттермен салыстырғанда) иммуноблоттың теріс нәтижелеріне сақтықпен қарау керек. Сондықтан иммуноблоттың теріс немесе белгісіз нәтижесін алған кезде ЖИТС орталықтары пациентке екі аптадан кейін қайта тексеруден өтуге нұсқау береді. Әдетте, бұл - кезең науқастың денесі вирустың негізгі ақуыздарына антиденелердің жеткілікті мөлшерін өндіру үшін жеткілікті болады. Алайда кейбір жағдайларда бұл процесс бірнеше айға созылуы мүмкін, сондықтан пациентті АИТВ-инфекциясының диагнозын түпкілікті анықтауға немесе алып тастауға дейін тағы бірнеше рет тексеруден өтуге шақыруы мүмкін.

4. Донорлық қан қауіпсіздігі қалай қамтамасыз етіледі?

Қан донорларының АИТВ-ға скринингін (яғни әрбір қан беруді, әрбір донорды міндетті тексеруді) өңірлік ЖИТС емес, қан орталықтары жүзеге асырады. Бұл ретте вирусты антиген мен АИТВ-ға қарсы денені бір мезгілде анықтауға мүмкіндік беретін ихла/ИФТ төртінші буын әдістері пайдаланылады. Сонымен қатар, қан үлгілері полимеразды тізбекті реакция әдісін (2-суретте, NAT ретінде белгіленген – нуклеин қышқылын күшейту технологиясы, ағылшын) пайдалана отырып, РНҚ АИТВ-ны жұқтырғаннан кейін 10 күннен ерте анықтауға мүмкіндік береді. Осы уақытқа дейін АИТВ-инфекциясын ешқандай тест арқылы анықтау мүмкін емес.

Автоматты ИХЛА анализатор ALINITY i	Автоматты ИХЛА анализатор LIAISON XL
Автоматты ИХЛА анализатор MAGLUMI 2000Plus	Жартылай автоматты ИФА анализатор

Инфекцияның табиғи ағымында түрлі форматтар мен ұрпақтардың тесттерінің көмегімен АИТВ-инфекциясын анықтау.

Кез келген тесттің оң нәтижесін алған кезде әлеуетті жұқтырылған донорлық қан жойылады, ал донордың өзі одан әрі қан тапсыру мүмкіндігінен шеттетіледі. Бұл ретте АИТВ-инфекциясының диагнозы донорға растаушы зерттеулер жүргізбей қойылмайды. Түпкілікті диагноз қою үшін донор қанының үлгісі АИТВ инфекциясына бекітілген тестілеу алгоритміне сәйкес одан әрі зерттеулер жүргізу үшін ЖИТС РО жіберіледі.

5. Қазақстанда АИТВ-2 диагностикасы қалай жүзеге асырылады?

Қазіргі бар эпидемиологиялық деректерге сәйкес ТМД аумағында бүгінгі күні бірде-бір АИТВ-2 инфекциясы тіркелген жоқ. Дегенмен, Қазақстанның өңірлік ЖИТС орталықтарының және қан орталықтарының барлық зертханаларында АИТВ-1, АИТВ-2 инфекциясын бір мезгілде анықтауға қабілетті тест-жүйелер пайдаланылады. Бұдан басқа, бірінші және екінші типті вирустар құрылысының ұқсастығын растау сатысында иммуноблотқа қарсы айқаспалы реакцияны қамтамасыз етеді. АИТВ-2 инфекциясына күдіктенген кезде Ж ТБ РО зертханасының қарамағында екінші түрдегі адамның иммунитет тапшылығы вирусына ерекше антиденелерді анықтау үшін тиісті иммуноблот болады.

6. АИТВ-ға тест қанша тұрады?

ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің бұйрығымен бекітілген Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде медициналық қызметтерге арналған тарифтерге сәйкес АИТВ-ға зерттеу құны - 1413,99 теңгені құрайды.

7. Жеке медициналық ұйымдар АИТВ-ға зерттеулер жүргізе ала ма?

Халықтың АИТВ-инфекциясын тестілеуге кең қол жеткізу мақсатында барлық меншік нысанындағы медициналық ұйымдар АИТВ-инфекциясын зертханалық диагностикалаудың бірінші кезеңін жүргізе алады. Бұл ретте денсаулық сақтау министрлігі біліктілік талаптары мен статистикалық есептілікті берудің міндеттілігі көзделетін болады.