Бүгінгі таңда АИТВ-ны алдын алу, қауіпті дертпен күресудің тиімді әдістерінің бірі болып табылады. Бүкіл әлем ғалымдары АИТВ-ға қарсы тиімді құрал жасалуы үшін қолдан келгеннің бәрін жасауда. Бұл салада біршама жетістіктер болғанымен, инфекцияға қарсы вакцина әлі ойлап табылған жоқ. Сондықтан АИТВ-ны алдын алу-бұл инфекциядан қорғаудың сенімді және кепілді тәсілі және оның нәтижелері әр адамның мінез-құлқына байланысты.
АИТВ-ны алдын алудың ең маңызды бағыттарының бірі — АИТВ инфекциясының тігінен берілу профилактикасын, яғни адамның иммун тапшылығы вирусының (АИТВ) тасымалдаушысы болып табылатын жүкті әйелдерді алдын алу курсынан өтуді есептеуге болады. Бұл терапия баланың құрсақішілік жұқтыру қаупін барынша азайтуға бағытталған. Табиғи тууды ауыстыратын кесар тілігі, жұқтырылған анадан жарыққа шыққан сәбиді жасанды тамақтандыру — бұл АИТВ-ны алдын алу тәсілдері.
АИТВ-ның тік берілу қаупіне әсер ететін факторлар:
• Ана денсаулығының жағдайы. Қандағы вирустың деңгейі немесе ананың қынап секрециясы жоғары болған сайын және оның иммундық мәртебесі төмен болған сайын, вирустың балаға берілу қаупі жоғары. Егер анасының ауыр белгілері болса-тәуекел жоғары.
• Ананың өмір сүру жағдайы: тамақтану, демалыс, витаминдер және т.б. — өте маңызды фактор. Еуропа мен АҚШ-тың индустриялық дамыған елдерінде АИТВ бар баланың тууының орташа статистикалық тәуекелі үшінші әлем елдеріне қарағанда шамамен екі есе төмен.
• Алдыңғы жүктіліктердің болуы: олар неғұрлым көп болса-қауіп соғұрлым жоғары.
Баланың жетілуі: шала туған жәнетуу мерзімінен асып туылған балалар жиі жұқтырғандар болады.
• Босанудың екінші сатысының ұзақтығы: баланың дүниеге келгенге дейінгі уақыт аралығынан азырақ қауіп тудырады.
• Ұрық маңы қабығының қабынуы немесе уақытынан бұрын жарылуы: жаңа туған нәрестеге АИТВ-ның берілу қаупі жоғары.
• Ота жасау арқылы: көптеген зерттеулер кесар тілігі кезінде, әсіресе, егер ол ұрық жанындағы қабықшалар үзілгенге дейін жасалса, баланың АИТВ-мен туылу қаупі төмендегенін көрсетті.
• Қынаптың шырышты қабығының жарықтары мен жарықтары (әдетте инфекциялар нәтижесінде пайда болады) баланың АИТВ-мен туылу қаупін арттырады.
• Емшекпен емізу: АИТВ бар аналарға балаларды емшекпен емізуге болмайды, себебі АИТВ берілу қаупі артады.
Зерттеулер көрсеткендей, ұрықты жүктіліктің 8-12 аптасында АИТВ жұқтыруы мүмкін. Алайда көптеген жағдайларда нәрестелерді босану кезінде жұғады.
АИТВ жұқтырған жүкті әйелдерді уақтылы анықтау және баланы жұқтырудың алдын алу шараларын қабылдау үшін есепке қою кезінде және 28-30 апта мерзімінде АИТВ-ға міндетті тестілеу енгізілді, сондай-ақ АИВ-инфекциясына 2 рет тексеру нәтижесіз босандыру мекемелеріне келіп түскендерді немесе босанғанға дейін 3 аптадан астам бір рет тексерілгендерді тексереді.
Ине арқылы есітркі тұтынушылар арасында АИТВ- инфекуиясын алдын-алу (ИЕТ)
ИЕТ-ке таңдау берілуі керек: тұтынуды тоқтату, қауіпсіз формаларға ауысу (темекі шегу, иіс тарту, жұту) немесе стерильді құралдармен инъекция жасау. Бұл "есірткіні қолдану кезінде қауіп-қатерді төмендету" немесе "есірткімен келтірілген зиянды азайту" стратегиясы деп аталады. ИЕТ арасында АИТВ-инфекциясының тиімді алдын алудың негізгі принциптері мыналар болып табылады:
• АИТВ-инфекциясының алдын алу бойынша ақпараттық-ағарту жұмысы
• Әлеуметтік қызметтер мен денсаулық сақтау қызметінің қолжетімділігін қамтамасыз ету
• Инъекция арқылы есірткі енгізетін тұлғалар арасында белсенді жұмыс
• Инелер мен шприцтерді алмасу бағдарламаларына қол жеткізуді қамтамасыз ету
• Антиретровирустық және алмастырушы терапияға қол жеткізуді қамтамасыз ету
Жыныстық жолмен жұқтырудың алдын алу ерекше маңызды. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының деректері бойынша емделмеген жыныстық жолмен берілетін аурулар (ЖЖБА) АИТВ-инфекциясын жұқтыру қаупін 5-10 есе арттырады.
Бүкіл әлемде АИТВ және басқа да ЖЖБА жұқтырудың жартысына жуығы 10-25 жас аралығындағы жастарға келеді. Осыған байланысты жастарды жауапты және қауіпсіз жыныстық мінез-құлыққа үйрету аса маңызды.
Шын мәнінде, жыныстық тәрбие өсіп келе жатқан адамда ақыл-ой шешім қабылдау қабілетін қалыптастыруға, көптеген қауіп факторларының алдында психологиялық "иммунитет" қалыптастыруға, оның ішінде жасөспірімдік эксперимент жасауға, өзін-өзі бекіту, құрдастары тарапынан қысым жасауға, есірткі өндірушілердің белсенділігіне бағытталған. Қазіргі жастар әртүрлі және өзара байланысты проблемалардың кең ауқымына тап болғандықтан, жыныстық ағарту және қауіпсіз мінез-құлықты насихаттау қазіргі әлемдегі өмір дағдыларына оқытудың жалпы кешенінің бір бөлігі болуға тиіс.
АҚШ — та жүргізілген сауалнама барысында, жасөспірім жыныстық қатынас бастағанға дейін кем дегенде бір жыл бұрын олардың анасымен мүшеқаптар туралы айтқан жасөспірімдер бірінші жыныстық қатынас кезінде мүшеқаптарды едәуір жиі пайдаланатыны анықталды. Бұдан басқа, бірінші байланыста презервативті пайдаланғандар 20 есе жиі презервативті кейін үнемі пайдалануды жалғастырады.
Бүгінгі күні АИТВ-ның алдын алу жастармен ақпараттық жұмыс жүргізу, жұқтырудан қорғау үшін мүшеқапты пайдаланудың маңыздылығы туралы түсіндіру болып табылады. Жас ұрпақ аурудың берілу тәсілдері туралы және АИТВ инфекциясын жұқтырудан қалай құтылуға болатынын білуі тиіс.
Қан арқылы жұқтырудың алдын алу кезінде дәретхана керек-жарақтарын пайдалану кезінде жеке гигиена ережелерін есте сақтау қажет. Ең алдымен, бұл кесуге болатын заттарға және жаңа қан іздері сақталуы мүмкін (қайшылар, қысқыштар, қырыну станоктары т.б.).
Медициналық мекемелерде стерильді құралдарды пайдалану міндетті болып табылады.
Алдын алу міндеті — адамдарды өз мінез-құлқын ерікті және ұзақ мерзімге өзгерту, оны қауіпсіз ету.
Замануи жағдайда АИТВ инфекциясының алдын алу
Пневмоцистік пневмония туралы алғашқы ғылыми есеп жарияланғаннан кейін 40 жылдан астам уақыт өтті, ол кейіннен АИТВ инфекциясының соңғы сатысы - иммун тапшылығы синдромы (ЖИТС) ретінде белгілі болды.
Адамның иммун тапшылығы вирусы (АИТВ) – инфекцияны тудырады, ол: ауру жұққан қанмен қатынас болғанда жыныстық жолмен, шәует арқылы немесе вагинальды секрециямен қатынас болғанда жұғады. Вирус есірткіге арналған инелер мен шприцтерді ортақ пайдаланғанда және анадан балаға берілуі мүмкін.
АИТВ және ЖИТС диагнозы қазір жиырма жыл бұрынғыға қарағанда әртүрлі мағынаға ие. Осы күнге дейін көптеген жанама әсерлері бар бірнеше дәрі қабылдаған адамдардан - күніне бір таблеткаға дейін қабылдап, жақсы төзімділік танытып және вирусты толығымен басатын дәрі-дәрмектердің жиынтығы дейінгі қаншама жетістіктер орын алды.
Жаңа зерттеулер қазір дәрі-дәрмектерді жеткізудің әртүрлі тәсілдерін іздеп, зерделеп жатыр: адамдар күн сайын дәрі-дәрмектерді қабылдауға мәжбүр болмайтындай, мысалы, бір қабылдаған әсері бірнеше айға созылатын инъекция немесе дәрі-дәрмектерді жеткізудің имплантацияланатын механизмдері.
2022 жылғы шілдеде Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДСҰ) халықтың АИТВ жұқтыру қаупі жоғары негізгі топтарындағы адамдарға АИТВ инфекциясының алдын алу құралы ретінде ұзақ әсер ететін инъекциялық каботегравирді (КАБ-ДД) пайдалану жөніндегі жаңа ұсынымдарды жариялады.
АИТВ жұқтырғанға дейінгі және одан кейінгі профилактика
Экспозицияға дейінгі профилактика (ЭДП) және экспозициядан кейінгі профилактика (ЭКП) - қорғалмаған жыныстық қатынас және қан арқылы АИТВ жұқтыру қаупін азайту үшін АИТВ теріс адамның антиретровирустық препараттарды қолдануы.
Дәрілер тегін беріледі, барлық сұрақтар бойынша тұрғылықты жері бойынша АИТВ-инфекциясының алдын алу бойынша аумақтық орталықтарға хабарласуға болады.
Экспозиция алдындағы профилактика (ЭАП)
Алдын ала әсер ету профилактикасы (немесе ЭДП) АИТВ инфекциясының алдын алу үшін қабылданатын дәрілер. ЭДП АИТВ-ның жыныстық жолмен берілу қаупін шамамен 99% төмендетеді.
PrEP белгісінен шығарылған кезде тиімділігі төмен. PrEP тек АИТВ-инфекциясынан қорғайтындықтан, презервативті пайдалану жыныстық жолмен берілетін басқа инфекциялардан қорғауда әлі де маңызды. Презервативті қолдану, егер PrEP рецепт бойынша қабылданбаса, АИТВ инфекциясының алдын алуда маңызды.
Экспозициядан кейінгі профилактика (ПЭП)
PEP – АИВ сероконверсиясын тоқтату үшін бір рет жоғары қауіпті оқиғадан кейін антиретровирустық препараттарды қолдану. PEP тиімді болуы үшін мүмкіндігінше тезірек және әрқашан ықтимал әсерден кейін 72 сағат ішінде басталуы керек.
Дәрілер тегін беріледі, барлық сұрақтар бойынша тұрғылықты жері бойынша АИТВ-инфекциясының алдын алу бойынша аумақтық орталықтарға хабарласуға болады.
